Badania prowadzone były od 19 sierpnia niemal do końca września przez rekordowy liczebnie zespół: w sumie ponad 70 osób (choć oczywiście nie wszyscy na raz). Projekt wszedł w nowa fazę realizacji wraz z uzyskaniem przez kierującą badaniami prof. E. Papuci-Władykę grantu NCN MAESTRO 6, w którym przewidziano nie tylko dalsze prace na samej Agorze, ale również wyjście poza nią. Zastępcą kierownika jest Łukasz Miszk koordynujący prace w terenie i badania nieinwazyjne. Prowadzimy (i będziemy te badania kontynuować w następnych latach) poszukiwania infrastruktury gospodarczej na terenie antycznego miasta Nea Paphos w obrębie Parku Archeologicznego przy pomocy geofizycznych metod nieinwazyjnych. Park obejmuje ok. 50 ha powierzchni (czyli dużą cześć starożytnego miasta). Celem projektu jest rekonstrukcja funkcjonowania przestrzeni publicznej Agory i systemu ekonomicznego stolicy Cypru oraz ewaluacja roli i znaczenia Pafos we wschodniej części Basenu Morza Śródziemnego w okresie hellenistyczno-rzymskim. Projekt ma charakter interdyscyplinarny: biorą w nim udział nie tylko archeolodzy i architekt, ale również geodeci, geofizycy, geografowie, konserwatorzy, fotogrametrzy itd.
W zakresie prac wykopaliskowych w sezonie 2015 na Agorze celem było uchwycenie granic Budowli A interpretowanej jako świątynia w centrum agory. Jednak, mimo rozszerzenia wykopu na północ i na wschód nie udało się jeszcze uchwycić granic budowli, na razie odsłonięta długość budynku to 16 m. Poszukiwanie granic Budowli B w pobliżu południowego portyku Agory dało w rezultacie uchwycenie południowo-wschodniego narożnika tej budowli interpretowanej jako magazyn. Natrafiliśmy również na przepiękny marmurowy kapitel koryncki kolumny, która stała zapewne w wejściu do Agory od południa, bo wykop III tu właśnie jest usytuowany.
Nowy Wykop IV wytyczony w narożniku południowo-wschodnim Agory (po zewnętrznej jej stronie) miał na celu weryfikację datowania początków wschodniego portyku Agory. Jednak eksploracja na tym wykopie nie posunęła się zbyt głęboko ze względu na odkryte struktury architektoniczne oraz ogromną ilość materiału tzw. ruchomego, m.in. depozyt ceramiki z okresu wczesnorzymskiego z zachowaną w całości amforą transportową, prawdopodobnie na wino. Odkryliśmy również w tym wykopie wiele innych zabytków, ale najistotniejsze są pozostałości brązowej uprzęży końskiej, znalezisko bardzo rzadkie na Cyprze, oraz miseczka brązowa.
Świetne rezultaty dały badania geofizyczne, choć prowadzone były tylko przez 4 dni. Specjaliści z Uniwersytetu w Hamburgu pod kierunkiem prof. Martiny Seifert testowali przydatność magnetometru w warunkach pafijskich i poszukiwali struktur architektonicznych. Badaniom poddano dwa obszary o łącznej powierzchni ponad 7000 m2: na Agorze pomiędzy aktualnie eksplorowanymi wykopami oraz na terenie bezpośrednio na południe od Agory. Potwierdzono użyteczność zastosowanych metod i odkryto zarysy budowli, szczególnie interesująca jest jedna, znajdująca się w pobliżu "świątyni" oraz druga naprzeciw sklepików wschodniego portyku. W przyszłym sezonie planujemy badania geofizyczne na dużo większą skalę przy użyciu magnetometru, ale także georadaru, a ich wyniki będą weryfikowane przez badania wykopaliskowe (niewielkie wykopy sondażowe).
Trzy inne grupy specjalistów także pracowały w tym sezonie. Geodeci stworzyli poszerzoną osnowę geodezyjną pod wspomniane nieinwazyjne badania geofizyczne na całym obszarze Parku Archeologicznego. Ponadto wykonywali na bieżąco pomiary wszystkich eksplorowanych kontekstów w ramach czterech badanych wykopów.
Druga grupa to zespół z AGH w Krakowie, który wykonał skaning 3D odkrytych struktur na wszystkich wykopach przy pomocy skanera Faro-Focus. Ponadto połączono obrazy z danymi pozyskanymi w zeszłym roku. Testowano również możliwość użytkowania skanera do dokumentowania poszczególnych etapów eksploracji kontekstów archeologicznych, a także porównano ją z próbą zastosowania w tym samym celu fotogrametrii bliskiego zasięgu (przy użyciu drona - heksakoptera z podwieszoną kamerą Go-Pro). Ostatecznie uznano, iż fotogrametria bliskiego zasięgu pozwala na osiągnięcie wystarczająco dobrego obrazu przy jednocześnie znacząco krótszym czasie wykonywania samej dokumentacji w porównaniu ze skaningiem. Niestety wciąż nierozwiązanym problemem pozostaje rejestracja rzeczywistych barw kontekstów. Zasadniczym problemem w tej materii jest fotografowanie kontekstów w ciągu dnia, kiedy warunki świetlne są skrajnie niekorzystne (niezwykle silne słońce). Rozwiązanie tego problemu będzie jednym z głównych zadań na rok następny.
Trzecia grupa specjalistów, czyli ekipa obsługująca Bezosobowy Statek Powietrzny - dron (UJ oraz Politechnika Warszawska), przeprowadziła badania teledetekcyjne. Wykonano szereg zdjęć z powietrza i przetworzono dane, czego rezultatem było dokończenie ortofotomapy oraz wykonanie Numerycznego Modelu Terenu (NMT). Na NMT widoczne są liczne elementy przestrzennego zagospodarowania miasta, w tym bardzo interesujące założenia w jego północno zachodniej części, które mogły być związane z przystanią portową. Pragniemy bowiem zweryfikować hipotezę, że Pafos oprócz głównego portu, który znajduje się od strony południowej (i funkcjonuje do dziś), posiadało być może drugi port lub przystań właśnie od strony północno-zachodniej (dziś plaża miejska Fanari poniżej wzgórza Akropolu). Wspomniane struktury być może wiązały się z tą przystanią - doki? magazyny?
Do wyjaśnienia zagadnienia istnienia, bądź nie, drugiego portu oraz wielu innych zagadnień związanych ze zmianami środowiskowymi Pafos powinny się przysłużyć także badania geoarcheologiczne. Prowadzone były przez kolejną grupę specjalistów, tym razem z Uniwersytetu w Kielcach pod kierunkiem prof. Tomasza Kalickiego w ub. roku i kontynuowane w tym sezonie. Pokazały miedzy innymi, że osady niesione przez dwie rzeki (Koskinas i Ezousa), których doliny mają ujście w tym rejonie, zamuliły ten teren i spowodowały zmiany w przebiegu linii brzegowej. Może dlatego prowadzone tu wcześniej badania podwodne poszukujące śladów portu nie dały rezultatów. Pragniemy to zweryfikować i już mamy pierwsze rezultaty.
Projektowi patronuje Ambasada RP w Nikozji, JE pani ambasador Barbara Tuge-Erecińska odwiedziła nasze stanowisko we wrześniu i zapoznała się z zespołem i rezultatami prac.
Tekst: Ewdoksia Papuci-Władyka
